بخشی از متن مقاله اسماعيليه و علوم قرآني (2) تفسير و تأويل و مثل و ممثول :
سال انتشار : 1381
تعداد صفحات :36
طرح دیدگاه‌های قرآنی و دانشهای قرآنی اسماعیلیه با استفاده از متون اصلی این فرقه و بررسی آرای ایشان در باب تأویل, مَثَل و ممثول است. نویسنده, پس از اشاره گذرا به عوامل دشمنی با اسماعیلیه, نتایج پژوهش در افکار و باورهای قرآنی باطنیان را برشمرده و سپس به دلیل نام‌گذاری قرآن, نزول قرآن, اعجاز قرآن, تحریف قرآن و نسخ از نگاه اسماعیلیان پرداخته است. اسماعیلیه, با تحلیل عقلی, ماهیّت وحی را تبیین می‌کنند و الفاظ و واژگان قرآن را ساخته پیامبر و معنی و محتوای آیات را از سوی خداوند می‌دانند. فصاحت و بلاغتِ معانی آیات و خبرهای غیبی را از وجوه اعجاز قرآن برمی‌شمارند و معتقدند که تحریف لفظی در قرآن صورت نگرفته است امّا آیات قرآن تحریف معنوی شده است. نسخ قرآن به قرآن نزد آنان پذیرفتد است امّا نسخ قرآن به سنّت را نمی‌پذیرند. ایشان معتقدند که آیات قرآن نیاز به تفسیر دارد و از امامان خویش در تفسیر سود برده‌اند و تفاسیری که ریشه در سخنان پیامبر و ائمه نداشته باشد را نادرست می‌شناسند. نیز برخی از آنان به حدوث قرآن قائلند. باطنیان تصور خاصی از ظاهر و باطن و تأویل و مثل و ممثول دارند و این مباحث در یکدیگر کاملا تنیده است. مثل و ممثول پایه بحث تأویل و تا حدودی ظاهر و باطن است. مثل و ممثول تنها در آیات قرآن نیست بلکه کل جهان آفرینش از قبیل مثل و ممثول است. آیات قرآن مثل هستند و باید از آنها به ممثول رسید. امثال ناسازگاری می‌نمایند نه ممثولات. بحث مثل و ممثول پی‌ریزی بحث ظاهر و باطن را ممکن می‌سازد و ناسازگاری آیات را از میان می‌برد. امثال در سازواره فکری اسماعیلیه ظاهر و ممثولات, بطون نامیده می‌شوند. تمام موجودات از جمله آیات قرآن, ظاهر و باطن دارند. در ادامه, نویسنده از تأویل, تعریف تأویل, آگاهان از تأویل, دلایل تأویل سخن گفته و معتقد است شکل خاص تأویل اسماعیلیه, بسیاری را به ایشان بدبین ساخته است. باطنیان تأویل را ویژه اهل‌بیت)ع( می‌دانند هر چند برخی در باور ایشان از خواص نیز, تأویل را می‌دانند. در نگاه ایشان تأویل, در آیات و روایات معصومین ریشه دارد. در پایان نیز به علل رویکرد اسماعیلیه به تأویل اشاره کرده است.